در این نوشتار قصد دارم تجارب، مطالعات و بررسی‌ها، اندوخته حضور در آموزش‌های تخصصی و آسیب شناسی معضلات شهرستان رامهرمز در حوزه‌های مختلف به جهت عدم دستیابی به توسعه پایدار و همه جانبه مختصراً به رشته تحریر در آورم و به مسئولین، و مردم شریف و نخبگان ارائه نمایم باشد که منشاء اثر گردد و با تشکیل کارگروه‌هایی از نخبگان و کارشناسان این امر مهم مورد توجه قرار گیرد.
از آنجایی که در مدیریت نوین دنیای امروز برنامه‌ریزی راهبردی جزء لاینفک مدیریت و رهبری است شاهد آن هستیم که ریشه مشکلات کهن شهر تاریخی رامهرمز، فقدان یک سند چشم‌انداز است که ضمن عدم توسعه متوازن باعث به هدر رفتن فرصت‌ها، سرمایه‌ها و انگیزه‌ها می‌باشد.
بگذارید از سر مهر گفته باشیم که: شهرستان رامهرمز با توجه به پتانسیل‌ها و وجود نخبگان بسیار زیاد و همراهی مردم خوب و نجیب خود می‌تواند با تهیه و تدوین یک سند چشم‌انداز، آن را ملاک عمل توسعه پایدار قرار داده و همه مسئولین و مردم بر مبنای آن با مشارکت آگاهانه برای پیشرفت شهرستان ریل گذاری جدیدی اجرا نمایند و در گام اول رامهرمز با توجه به موقعیت جغرافیایی، نزدیکی به مرکز استان و شهرهای شمال شرقی و شرق می‌تواند نگین شمال شرق استان باشد.
تعریف چشم‌انداز
تعاریف زیاد و مختلفی از چشم‌انداز وجود دارد که به صورت عام چند مورد را مختصراً در ادامه بیان می‌نمایم. (آینده دور و مطلوب یک جامعه یا … – چشم‌انداز، هنر دیدن نادیدنی‌هاست.
چشم‌انداز آینده واقع گرایانه، قابل تحقق و جذاب است؛ چشم‌انداز فکر یا ایده عملی، اعتبار بخش برای آینده است؛ چشم‌انداز مشعل است، مفهوم سرنوشت مشترک افرادی است که بیشترین نگرانی را نسبت به آینده دارند.
اما خوب است بدانیم قبل از برنامه ریزی استراتژیک فکر استراتژیک لازم و تشخیص اینکه کار استراتژیک چیست هم مهم است. پس همانطور که در مقدمه و تعاریف آمده هدف مشخص است، هدف رویکرد جدید است یعنی ما تسلیم آینده نباشیم چرا که آینده محصول تفکر و عمل ماست یعنی آینده را می‌توانیم مطلوب بسازیم با قدم‌های کوچک گذاشتن در راه‌های بزرگ؛ پس چون هدف مشخص است راه‌ها را پیدا می‌کنیم ابتدا مدیران و افرادی باید داشته باشیم یا پرورش دهیم که با ما چشم‌انداز مشترکی دارند، یعنی به افقی که قرار است دیده شود اعتقاد داشته، انگیزه دهند و دنبال کارهای کوتاه مدت نباشند.
در تهیه و تدوین یک برنامه راهبردی مبانی و مفاهیم، ساختار، موقعیت‌ها و مبدا ، مقصد، راه و روش‌ها هرکدام تعریف و ماهیت خاص خود را دارند.
شناخت فرصت ها و تهدید ها، تعیین شاخص‌ها که باید جهانی نگاه کرد، ملی اندیشید و منطقه‌ای عمل کرد، ترسیم نمایی از گذشته جهت تصمیم گیری در زمان حال برای آنچه که در آینده انجام خواهد شد با استفاده از منابع موجود به بهترین شکل ممکن، ما نمی‌توانیم بدون توجه به آنچه در جهان امروز می‌گذرد یا مسائل ملی و منطقه‌ای توجه نکنیم و راه خود را برویم؛ این امر دیگر معنایی ندارد.
چشم‌انداز برای همه معنی آفرین است چالش ارزشمندی ایجاد می‌کند، آینده را به زمان حال می‌آورد، هویت مشترک سازمانی است، متمرکز کننده منابع و تصمیمات در جای خود است، ارتقای افراد به سطوح عالی و متعالی و هدایت کننده توانایی‌های افراد در یک جهت مشترک است. اینها بخشی از قدرت و ویژگی‌های یک برنامه استراتژیک می باشد.
سبک برنامه‌ریزی در چشم‌انداز به صورت کوتاه مدت، میان مدت، و بلند مدت است که در راستای رسیدن به افق تعریف شده تقسیم می‌شود. در ماموریت چشم‌انداز ارزش‌های محوری مبنای تدوین سیاست‌ها قرار می‌گیرند. بعد از ارزش‌ها موضوع مهم دیگر در تدوین سند چشم‌انداز اطلاعات است که در فرآیند یک چشم‌انداز خوب بانک اطلاعاتی بسیار ضرورت دارد.
در سند چشم‌انداز است که تعهد ایجاد می‌شود، استاندارد‌های برتر شناسایی می‌شوند و نظر به اینکه برنامه‌ریزی راهبردی با پیش بینی همراه است طی یک فرآیند سیستماتیک حال و آینده را بهم پیوند می‌دهد و یک تصویر مطلوب و آرمانی اما دست یافتنی ارائه می‌نماید. چشم‌انداز در عین حال جامع بودن باید به سهولت برای همگان قابل درک باشد.
در سند چشم‌انداز است که می‌توان با استفاده از ظرفیت‌های داخلی شهرستان فرصت‌های بیرونی را جذب کرد مانند جذب سرمایه گذاران یا گردشگران … و تهدیداتی چون بیکاری را تبدیل به فرصت کرد.
همچنین ظرفیت‌ها و ثروت‌های خدادای در بخش‌های کشاورزی، معادن، آب و رودخانه، اقتصاد شهری و گردشگری را در یک برنامه بلند مدت شکوفا کرده و شگفتی ساز شد حال آنکه ثروت شهرستان به دلیل فقدان نظارت و برنامه‌ریزی صحیح متاسفانه در برخی از بخش‌ها مثل معادن به غارت رفته است و پول آن نیز در شهرستان سرمایه‌گذاری نشد و بعضاً در مرکز استان یا سایر نقاط کشور هزینه یا سرمایه گذاری گردید.
در مطالعه و بررسی شهرهای موفق یک وجه اشتراک وجود دارد و آن اینکه همگی دارای برنامه راهبردی (سند چشم‌انداز ) هستند.
در فرآیند تدوین سند چشم‌انداز همه حوزه‌های فرهنگی، هنری، اجتماعی، ورزشی، کشاورزی، اقتصادی، اشتغال، مذهبی و سیاسی شهر و روستاها باید به صورت تخصصی دیده شود سپس برنامه ها تدوین گردد.
لازم به ذکر است ماهیت سند چشم‌انداز اجتماعی است و پس از تدوین و تائید مراجع ذی‌ربط پیاده‌سازی و اجرای آن مهم است که همه مدیران و مسئولین و مردم باید با مشارکت همه جانبه برای رسیدن به نقطه مطلوب تلاش کنند.
همچنین با توجه به تجارب تلخ و شیرین فراوان در سطح شهرستان و کل کشور و مستندات موجود که مکرراً دیده شده به دلیل فقدان یک سند چشم‌انداز که ملاک عمل قانونی باشد برخی از مدیران چه در سطوح بالایی، میانی و شهرستانی اقدام به اعمال سلیقه‌های شخصی، سیاسی و باندی خود نمودند و ضمن هدر دادن منابع مالی و فرصت سوزی مانع پیشرفت منطقه و سازمان خود شده اند. بنابراین داشتن یک برنامه راهبردی از به بار آمدن چنین خساراتی جلوگیری خواهد کرد.
نکته بسیار مهمی که همگان باید توجه داشته باشیم ضمانت اجرایی سند چشم‌انداز است که پس از تهیه و تدوین و تائید در شورای برنامه‌ریزی شهرستان و استان ملاک عمل قانونی خواهد و لازم الاجراست ولی به اعتقاد بنده بهترین ضمانت اجرایی آن مطالبه گری توسط مردم، نخبگان و رسانه‌هاست که بصورت مستمر از همه مسئولین اعم از نماینده مجلس، فرماندار، شهردار، شوراهای اسلامی شهر و روستا، مدیران دولتی و بخش خصوصی اجرای دقیق آن را مطالبه کنند تا شاهد خروج از روزمررگی ها و گام نهادن در توسعه پایدار و همه جانبه باشیم.
امیدوارم همگان ابتدا ضرورت تهیه و تدوین سند چشم‌انداز شهرستان کهن و تاریخی رامهرمز را مطالبه کرده، سپس اجرای دقیق آن را انشاءالله.
مصادیقی از ظرفیت ها و چالش های رامهرمز
در ابتدای این یاداشت به اهمیت برنامه ریزی راهبردی در مدیریت نوین دنیای امروز و تعریف سند چشم‌انداز پرداختیم و گفتیم که چشم‌انداز مشعل است، مفهوم سرنوشت مشترک افرادی است که بیشترین نگرانی را نسبت به آینده دارند و ریشه مشکلات و معضلات و عدم توسعه متوازن رامهرمز را فقدان همین سند چشم‌انداز بیان کردیم و با اشاره به شناخت فرصت‌ها و تهدیدها، ظرفیت‌ها – ایجاد تعهد و استاندارد‌های برتر، پیوند خوردن حال و آینده، ملاک عمل بودن این برنامه مهم و جلوگیری از اعمال سلیقه‌های فردی مسئولین- فرصت سوزی با سیاسی کاری و روزمرگی در سند چشم‌انداز اشاره کردیم.
حال در ادامه این نوشتار قدری این موضوع مهم را تشریح کرده و به صورت مصداقی نیز به ابعاد و نتایج مثبت تدوین برنامه راهبردی برای دستیابی به توسعه پایدار و همه جانبه می‌پردازیم و خوب است بدانید برنامه راهبردی باید ساده بیان شود.
از آنجایی که ما باید جهانی نگاه کنیم، ملی فکر کنیم و منطقه‌ای عمل کنیم ضرورت دارد با توجه به اسناد بالا دستی کشور مانند سند چشم‌انداز ایران و برنامه‌های ۵ ساله توسعه کشور ، جهت بهره‌مند شدن از منابع ملی بر اساس ظرفیت‌های بومی سند شهرستان را تهیه و تدوین کنیم.
شهرستان رامهرمز که دارای ظرفیت و پتانسیل‌های فراوانی در بخش‌های کشاورزی، دامپروری، معادن، میراث فرهنگی و فرصت‌های سرمایه‌گذاری با وجود نخبگان فراوان در حوزه‌های مختلف می‌باشد؛ متاسفانه به دلیل فقدان برنامه راهبردی و گرفتار شدن در مدیریت‌های کوتاه مدت، سلیقه‌ای و سیاسی دچار روزمرگی و عدم توسعه شده است و فرصت‌ها یکی پس از دیگری از دست رفته و بر مشکلات و معضلات شهرستان افزوده شده است.
به صورت مصداقی باید اشاره کنم کارخانه هایی که در ۲۵ سال گذشته با دریافت زمین و منابع بانکی کشور در رامهرمز احداث شده‌اند اکنون در چه وضعی هستند؟ کارخانه پلاستیک سازی، چرم سازی، تولید رب گوجه، تولید ماکارونی، ظروف یکبار مصرف و … همگی به تعطیلی ختم شدند.
گوشه گوشه این شهرستان منابع عظیم معادن مختلف چه با مجوز و چه بصورت غیر قانونی به غارت رفته ولی از سوی این همه ثروتی که برداشت شد هیچ سهمی در سرمایه‌گذاری و توسعه شهرستان نداشته و ندارد.
فقدان برنامه بلند مدت و انباشه شدن مشکلات
به دلیل فقدان برنامه بلند مدت ظرفیت‌های تاریخی و گردشگری مانند سد جره، تشکوه، باغات رامهرمز، مناطقی چون طرح دیمه و غیره مغفول مانده‌اند در حالی که در کنار شهرستان ما بهبهان با احداث پلاژ مارون در محدوده دریاچه سد مارون یک مجتمع چند منظوره تفریحی ایجاد کرده که از سراسر ایران گردشگر پذیر است و درآمدزایی و اشتغال پایدار برای آن شهرستان فرآهم کرده است.
به خاطر نبود سند چشم‌انداز امروز افتخار مدیریت شهری در رامهرمز فقط بهسازی پروژه‌های قدیمی یا روکش آسفالت خیابان‌ها شده است. که جز وظایف اولیه مدیریت شهری است. اما جای پروژه‌های توسعه‌ایی در برنامه کاری آنان خالی است.
به عنوان مثال توجه به حل مشکلات ترافیکی با تعریف پروژه‌های تعریض و مسیر گشایی خیابان ها، پروژه‌های زیباسازی، احداث پارکینگ‌های عمومی و … در شهر بی توجهی شده و یکی دو پروژه ی احداث استخر و طرح ساحل سازی هم به دلیل عدم کارشناسی لازم در یک برنامه بلند مدت و اولویت‌بندی نسبت به سایر پروژه‌های ضروری نیمه کاره رها شده و پیمانکاران مربوطه نیز بدون عمل به تعهدات خود هر دو پروژه را رها کرده و رفتند و قطعا در آینده ادامه کار یا تکمیل آنها با نرخ بهای روز به میلیاردها تومان اعتبار نیاز خواهد داشت که قطعا به سادگی تامین نخواهد شد.
سلیقه ای کار کردن مدیریت هر اداره بعلت نبود سند چشم‌انداز
نداشتن برنامه عملیاتی (کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت) در یک طرح راهبردی باعث شده است در شهرستان رامهرمز توسعه متوازن صورت نگیرد و مدیریت هر اداره یا نهادی به دلخواه یا سلیقه خود بخشی را توسعه داده و به دیگر بخش‌ها توجه نکند،بسیار روشن است که عدم توجه لازم به سرانه‌های خدماتی، فرهنگی، اجتماعی و … باعت شده که حتی در این شهر یک فرهنگ سرای چند منظوره نداشته باشیم یا در هسته مرکزی شهر آینده‌نگری نشده و پارکینگ عمومی استاندارد نداریم و جالب آنکه مجتمع‌ها، پاساژها و … هم متاسفانه فاقد پارکینگ هستند که همگی باعث مشکلات و معضلات زیادی در هسته مرکزی شهر شدند.
از آنجایی که شهر یک اکوسیستم زنده است و عملکرد مدیریت شهری و سایر دستگاهها در تمامی شئون زندگی مردم موثر است و بر روحیه و ایجاد نشاط و شادابی و کیفیت امورات آنان اثر می‌گذارد بسیار اهمییت دارد که توسعه همه جانبه باید در دستور کار باشد و این امر ممکن نخواهد بود مگر اینکه همه این اقدامات در یک افق بلند مدت دیده شود.
ظرفیت‌های بالای کشاورزی، دامپروری و … با یک برنامه‌ریزی کارشناسی می‌تواند زمینه رشد اقتصادی و اشتغال مولد را فرآهم کند نمونه عینی آن سبزی و صیفی جات رامهرمز در کشور برند محسوب می‌شوند و رامهرمز با یک سرمایه‌گذاری اصولی قابلیت این را دارد که قطب کشوری این محصول شود مگر شهرستان دزفول با همین ظرفیت‌های تاریخی، کشاورزی و … امروز یکی از شهرهای موفق و رو به رشد استان نشده است؟ که مشابه همه آنها در رامهرمز هم وجود دارد پس علت کجاست؟
برپایی نمایشگاه دائمی معرفی ظرفیت‌های رامهرمز
چرا رامهرمز که نزدیکترین شهرستان به مرکز استان می‌باشد و در مسیر محل عبور مسافران چند استان هم قرار دارد از یک نمایشگاه دائمی معرفی ظرفیت‌های خود بی بهره است؟ چرا به غیر از کارخانه سیمان که آن هم بدلیل فقدان همین سند چشم‌انداز و عدم مطالبه گری تخصصی از حوزه جغرافیایی رامهرمز خارج شده تاکنون هیچ طرح کلان صنعتی و …در رامهرمز احداث نشده است؟ چرا با وجود پیشینه غنی تاریخی، مذهبی و فرهنگی رامهرمز مکرر شاهد حوادث و اخبار بسیار تلخ اجتماعی و فرهنگی هستیم؟ به خاطر اینکه مهندسی فرهنگی و برنامه مدون بلند مدت در این حوزه ها نداریم.
چرا مسئولین رامهرمز نمی‌خواهند بپذیرند که ظرفیت‌های شهرستان رامهرمز را می‌توان به اقتصادی‌ترین شکل ممکن در قالب یک سند چشم‌انداز مورد استفاده قرارداده و باعث رونق و توسعه همه جانبه در این شهرستان گردید؟ چرا امروز که برخی مشکلات دیروز به معضلات بدل گشته و برخی معضلات نیز به نقطه بحران این شهر تبدیل شده است باز مسئولین به فکر تهیه و تدوین یک سند چشم‌انداز با کار کارشناسی و حداقل دیدن یک افق ۳۰ ساله برای این شهرستان نیستند.
عزیزان، مردم شریف، مسئولین محترم و نخبگان گرامی آیا غیر از این است که آینده محصول تفکر ماست؟ آیا زمان خروج از روزمرگی ها فرا نرسیده است؟ مگر غیر از این است که اگر کار آفرینی شده در این شهر توسط افراد توانمند بوده که بصورت شخصی و با انگیزه خود موفق شدند، مگر نه این که در این شهر این همه قهرمانان ورزشی ماه حصل تلاش فردی خودشان بوده نه حمایت های مالی ادارت مگر نه اینکه …
بی‌شک اگر قرار باشد مشکلات و معایب را بیان کرد صفحات زیادی با این قلم پر خواهد شد لکن ضرورت دارد یکبار برای همیشه با در نظر گرفتن رضایت خداوند متعال و در راستای خدمتی ماندگار به شهرستان رامهرمز همه مسئولین، نخبگان، کارشناسان و سازمان‌های مردم نهاد با وحدت رویه بر تهیه و تدوین یک برنامه راهبردی (سند چشم‌انداز) به اتفاق نظر برسند و با تبیین وضع موجود و تعیین شاخص ها، پتانسل ها، ظرفیت‌ها … ( مبدا – مقصد – راه و روش ها ) گام در مسیر پیشرفت و توسعه همه جانبه شهرمان بگذاریم چرا که با کار کوتاه مدت مشکلات حل نخواهد شد و ضروری است با کمک مشاوران مربوطه بر اساس و اقعیت‌های موجود شهرمان با کار کارشناسی این نقشه راه را ترسیم و پس ار تصویب ملاک عمل قانونی همگان قرار داده و از خسارت‌های بیشتر جلوگیری کرد نیک روشن است که اگر چنین نشود در آینده نه چندان دور بر مشکلات افزوده خواهد شد و برخی معضلات فعلی شهرستان به نقطه بحران رسیده و برای حل آنها باید چندین برابر هزینه‌های مادی و اجتماعی را شاهد بود.
شهر یک اکو سیستم زنده است
همانطور که در بالا گفته شد و به ظرفیت‌های فراوان کشاورزی، معادن، میراث فرهنگی، نخبگان و…. پرداختیم و علت روزمرگی و برنامه های کوتاه مدت را فقدان سند چشم‌انداز عنوان کردیم و از دست رفتن فرصت‌ها و منابع مالی گفتیم، از نداشتن برنامه عملیاتی که باعث شد تا توسعه متوازن صورت نگیرد و سلیقه‌ای بخشی مورد توجه و بخش‌های دیگر نادیده گرفته شد مصداق‌های بارز مشکلات ترافیکی، انتظام بخش هسته مرکزی شهر، نبود پارکینگ استاندارد و فرهنگسرا، به غارت رفتن معادن مختلف، نداشتن نمایشگاه دائمی با توجه به نزدیکی مرکز استان و قرارگرفتن در مسیر چند استان را تشریح کردیم و گفتیم شهر یک اکو سیستم زنده است عملکرد مدیریت شهری و سایر دستگاهها در تمام شئون زندگی مردم موثر است.
رامهرمز می‌تواند با توجه به موقعیت جغرافیایی در یک برنامه ۵ ساله به نگین شمال شرق خوزستان تبدیل شود با استفاده از میراث فرهنگی، ظرفیت بخش کشاورزی و… و بهره‌گیری از فرصت‌های سرمایه گذاری به اشتغال مولد برسد.
از مهندسی فرهنگی بعنوان ضرورت شهرستان گفتیم تا اینکه چرا مسئولین رامهرمز نمی‌خواهند بپذیرند که ظرفیت‌های شهرستان را می‌توان در قالب یک سند چشم انداز به اقتصادی‌ترین شکل ممکن قرار داد و باعث رونق و توسعه همه جانبه رامهرمز شد که اگر چنین نشود مشکلات تبدیل به معضل و برخی معضلات به نقطه بحران شهرستان تبدیل خواهند شد و باز می گوییم آیا غیر از این است که آینده محصول تفکر ماست؟ و با وجود شهروندان فهیم و نخبگان زیاد و با انگیزه باید به روزمرگی در این شهر پایان دهیم.
مطالبه گری مهمترین رکن دست یافتن به سند چشم انداز
در پایان یادداشت یکبار برای همیشه به ریشه موانع توسعه همه جانبه می‌پردازیم و آن چیزی نیست جز فقدان یک برنامه راهبردی یا سند چشم انداز که با مطالبه کارشناسان، نخبگان و آحاد مردم این شهر در یک زمان سه ماهه قابل تهیه و تدوین است.
امروز که همه جوانان، اقشار تحصیلکرده و کارشناسان با تجربه رامهرمز با اندک بررسی به این مهم پی برده‌اند که برای پایان دادن به خسارت‌های روزانه و ترسیم نقشه راه، وجود یک برنامه تخصصی باید ملاک عمل قانونی قرار گیرد تا نقطه وحدت و رسیدن به ادبیات مشترک همه مردم و مسئولین باشد باید مطالبه کنیم چنین امر مهم و ضروری را، چرا که در این سالها به این نتیجه رسیدیم که تا این موضوع تبدیل به مطالبه عمومی و اصلی مردم رامهرمز نباشد مرادی حاصل نخواهد شد.
از این رو همانگونه که در طول تاریخ شهرستان بسیاری از مسائل مهم این شهر با عزم مردم حل شد و موفقیت‌های ورزشی، هنری، کارآفرینی، گروه‌های جهادی … ماحصل تلاش خود شهروندان و افراد بوده است.
امروز نیز رسیدن به نقطه تاریخ ساز رامهرمز که همان تهیه و تدوین سند چشم انداز است، باید با محوریت دادن اصل کار به حوزه اجتماعی با کمک رسانه‌ها، نخبگان، سازمان های مردم نهاد این مطالبه مردمی به پویش اجتماعی مبدل گشته و تا حصول نتیجه از سوی مسئولین شهرستان به طور منظم استمرار داشته باشد.
اینجانب اعتقاد راسخ دارم که یکبار دیگر مردم و رسانه ها می‌توانند کاری بزرگ را رقم بزنند و آن روز دیر نخواهد بود اگر همه بخواهیم و مطالبه کنیم، ان شاالله.
زندگی صحنه یکتای هنرمندی ماست،
هرکسی نغمه خود خواند و از صحنه رود
صحنه پیوسته به جاست
خرم آن نغمه که مردم بسپارند به یاد.
خدایا چنان کن سرانجام کار
تو خشنود باشی و ما رستگار
شاهرخ رفاعی
